دشمن خدا
نمایش «دشمن خدا» نوشته عمادالدین رجبلو و به کارگردانی مجید عراقی از جمله آثاری است که طی چند دوره اجرای خود توانسته جایگاه ویژه‌ای در میان آثار نمایشی معاصر پیدا کند. این نمایش پیش‌تر در سالن‌های معتبری همچون تماشاخانه نوفل‌لو‌شاتو و سالن قشقایی مجموعه تئاترشهر روی صحنه رفته و در هر دو اجرا با استقبال چشمگیر مخاطبان مواجه شده است. اجرای تازه آن نیز در سالن تئاتر هامون، بار دیگر این فرصت را فراهم کرده است تا مخاطبان شاهد اثری باشند که هم از نظر فرم و هم از حیث مضمون، تجربه‌ای متفاوت را رقم می‌زند.
ایده محوری نمایش بر پایه گفت‌وگویی میان بازجو و بازجوشونده‌ها شکل گرفته است؛ ساختاری که در دو اپیزود مجزا تکرار می‌شود، اما هر بار در بستری تازه معنا می‌یابد. اپیزود نخست در یک دبستان جریان دارد و در آن ناظم مدرسه با دو شاگرد خود وارد جدالی کلامی می‌شود؛ جدالی که در ظاهر بر سر کشف حقیقتی ساده است اما در بطن خود بازتابی از روابط قدرت، ترس و مسئولیت اجتماعی را آشکار می‌کند. در اپیزود دوم نیز همین الگو به شکلی دیگر تکرار می‌شود؛ این بار در یک پادگان نظامی، جایی که فرمانده با دو سرباز وارد گفتگویی جدی می‌شود و تقابل میان قدرت و اطاعت را به نمایش می‌گذارد. در هر دو بخش، پرسش اصلی یکسان است: «چه کسی دروغ می‌گوید؟» و همین پرسش ساده بستری برای کاوش در مفاهیمی چون صداقت، قدرت، ترس و مسئولیت فراهم می‌آورد.
یکی از ویژگی‌های چشمگیر نمایش «دشمن خدا» نحوه چیدمان اجرایی آن است. در این اثر، دو شخصیت اصلی یعنی ناظم و فرمانده نه روی صحنه، بلکه در میان تماشاگران قرار گرفته‌اند. این طراحی جسورانه سبب می‌شود مرز میان تماشاچی و بازیگر در هم بشکند. حضور قاضیان داستان در دل مخاطبان، معنایی تازه به خود می‌گیرد؛ گویی تماشاگران نیز در جایگاه داوری قرار می‌گیرند و از حالت منفعل خارج شده و به بخشی از روند کشف حقیقت بدل می‌شوند. در واقع، نمایش به گونه‌ای طراحی شده است که تماشاگران خود را در آیینه ماجرا ببینند و در برابر پرسش‌های نمایش مسئولیت شخصی احساس کنند.
از نظر بازیگری، «دشمن خدا» ترکیبی از حضور بازیگران حرفه‌ای و کودکان بااستعداد است. علی غریب، مجید عراقی، سیده‌اسوه صادقی، امیرمحمد درویش و حامد فعال از جمله بازیگران اصلی اثر هستند که هر یک در ایجاد فضای جدی و پرتنش نمایش سهمی اساسی دارند. در کنار آنها، حضور بازیگران خردسال همچون نفس جافری و ضحا رجایی‌فر ـ که تنها هشت سال دارند ـ یکی از نقاط قوت اجرا به شمار می‌آید. بازی روان و تأثیرگذار این کودکان نه‌تنها به باورپذیری صحنه‌ها می‌افزاید، بلکه تضادی عمیق میان معصومیت و قضاوت، صداقت و قدرت را پیش چشم مخاطب قرار می‌دهد.
از نظر هنری و اجرایی، نمایش «دشمن خدا» در جشنواره‌ها نیز درخشش چشمگیری داشته است. در چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، این اثر در پنج بخش مهم از جمله نویسندگی، کارگردانی، بازیگری مرد، بازیگری کودک و طراحی صحنه نامزد شد. نتیجه نیز چشمگیر بود: نمایش توانست چهار دیپلم افتخار و تقدیر ویژه در بخش‌های بهترین بازیگری مرد برای مجید عراقی، بهترین نویسندگی برای عمادالدین رجبلو، بهترین بازیگر کودک و همچنین اثر برگزیده کمدی جشنواره را از آن خود کند. چنین موفقیتی نشان‌دهنده توان بالای این اثر در ترکیب محتوای اندیشه‌محور با فرم اجرایی خلاقانه است.
از حیث طراحی صحنه و عناصر بصری نیز، گروه اجرایی کوشیده‌اند تا با کمترین ابزار، بیشترین تأثیر را بگذارند. استفاده از نورپردازی مینیمال، طراحی صحنه‌ای ساده و در عین حال معنادار، و تأکید بر گفت‌وگو به‌عنوان بستر اصلی نمایش، سبب شده تا تمرکز تماشاگر بر بازی‌ها و کلمات باقی بماند. موسیقی اثر که با انتخابی هوشمندانه از قطعات آنتونیو سانچز همراه شده، بر بار دراماتیک اجرا افزوده و لحظات تنش را برجسته کرده است.
نکته مهم دیگر درباره این نمایش، رویکرد اجتماعی آن است. «دشمن خدا» تنها به دنبال سرگرم‌کردن مخاطب نیست، بلکه او را در برابر پرسش‌هایی اخلاقی و اجتماعی قرار می‌دهد. در جامعه‌ای که مفهوم حقیقت بارها در کشمکش قدرت و منافع شخصی گم می‌شود، پرسش «چه کسی دروغ می‌گوید؟» اهمیتی مضاعف پیدا می‌کند. نمایش از این منظر، نوعی تمرین جمعی برای مواجهه با حقیقت است و با قراردادن تماشاگر در جایگاه قضاوت، او را وادار می‌کند درباره نقش خود در این چرخه اندیشه کند.
در مجموع، «دشمن خدا» نمایشی است که توانسته با ترکیب هوشمندانه‌ای از متن دقیق، کارگردانی خلاق، بازی‌های پرقدرت و طراحی اجرایی متفاوت، تجربه‌ای منحصر‌به‌فرد برای مخاطب خلق کند. این اثر نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با تکیه بر گفت‌وگو و ساختاری ساده اما عمیق، نمایشی ساخت که هم در سطح جشنواره‌ها بدرخشد و هم با مخاطب عام ارتباط برقرار کند.
«دشمن خدا» نه‌تنها یکی از آثار شاخص عمادالدین رجبلو و مجید عراقی محسوب می‌شود، بلکه نمونه‌ای موفق از تئاتر معاصر ایران است که توانسته میان فرم، محتوا و مخاطب پلی مستحکم بزند.
